2025-ci ilin qaz böhranı Avropa qitəsinə sərt bir zərbə vurdu, onun enerji təhlükəsizliyindəki kövrəkliyini, daxili ziddiyyətlərini və qlobal miqyaslı çağırışlara cavab verməkdəki acizliyini bütün çılpaqlığı ilə üzə çıxardı. Rusiyanın qaz tranzitini Ukrayna üzərindən dayandırması təkcə texniki problem deyildi; bu, iqtisadiyyata ağır zərbə vurdu, sosial sabitliyi sarsıtdı və siyasətçiləri bir daha sınağa çəkdi. Amma ən əsası, bu böhran Avropanın illərdir təkrarlanan səhvlərindən dərs götürmək istəmədiyini göstərən sərt bir xəbərdarlıqdır.
Soyuq qışın yandırıcı həqiqətləri
2025-ci ilin sərt qışı təkcə iqlim yox, həm də enerji böhranını ön plana çıxardı. Avropa sakinləri temperaturun kəskin şəkildə aşağı düşməsi ilə qızınmaq üçün qaz istehlakını artırarkən, ehtiyat anbarları yalnız 67% dolu idi – keçən ilin 82%-i ilə müqayisədə ciddi geriləmə. Avropa Ukrayna üzərindən davamlı qaz təchizatı olmadan çıxış yolu axtararaq maye təbii qaz (MTQ) idxalına yönəldi. Lakin bu yol da əngəllərlə dolu idi: infrastruktur yetərsiz idi, Asiya ölkələri ilə sərt rəqabət isə vəziyyəti daha da çətinləşdirirdi.
Enerji bazarı bu böhrana sərt reaksiya verdi. Fyüçers müqavilələrinin qiymətləri rekord həddə – bir meqavat-saat üçün 55 avroya çatdı. Asiya ölkələri, xüsusən Çin, Hindistan və Yaponiya, qaz üçün Avropadan daha yüksək qiymətlər ödəməyə hazır idi. Bu, Avropanı qlobal enerji bazarında arxa plana atdı, nəticədə isə vətəndaşlar artan istilik xərclərindən əziyyət çəkdi, sənaye isə rəqabət qabiliyyətini itirdi.
Enerji böhranı Avropa İttifaqının daxili ziddiyyətlərini daha da kəskinləşdirdi. Bəzi ölkələr öz ehtiyatlarını qorumağa çalışarkən, Slovakiya və Macarıstan kimi mərkəzi Avropa ölkələri artan xərclər və təchizat çatışmazlığı ilə üzləşdi. Resursların ədalətli bölüşdürülməsi tələbləri Aİ daxilində gərginlikləri artırdı, milli maraqlar isə həmrəyliyə olan inamı zəiflətdi.
Bu böhran yalnız siyasi deyil, həm də infrastruktur sahəsində ciddi çatışmazlıqları üzə çıxardı. MTQ terminalları artıq həddən artıq yüklənmişdi, boru kəmərləri isə tələb olunan həcmləri təmin edə bilmirdi. Bu vəziyyətin həlli böyük investisiyalar tələb edirdi ki, böhran şəraitində belə mənbələri ayırmaq bir çox ölkələr üçün mümkün deyildi. Gecikmələr isə enerji təhlükəsizliyi üçün əlavə risklər yaradırdı.
Avropa üçün bu böhran bir siqnal zəngidir. Enerji təhlükəsizliyi yalnız texniki bir məsələ deyil, həm də siyasi iradə və strateji baxış tələb edən bir sahədir. Aİ daxili parçalanmanı aradan qaldırmalı, birlik ruhunu bərpa etməli və gələcəyə yönəlmiş vahid enerji siyasəti qəbul etməlidir.
Bərpa olunan enerji mənbələrinə sərmayələr artırılmalı, külək, günəş və hidrogen texnologiyaları enerji arxitekturasının əsası olmalıdır. Eyni zamanda, yeni MTQ terminalları, müasir boru kəmərləri və enerji saxlama texnologiyaları ilə təmin edilmiş infrastruktur qurulmalıdır. Bu, yalnız bir zərurət deyil, həm də Avropanın gələcəkdəki enerji təhlükəsizliyinə zəmanət verə biləcək bir yoldur.
2025-ci ilin qaz böhranı Avropa üçün sərt bir dərsdir. Lakin bu, eyni zamanda təmiz bir başlanğıc fürsətidir. İndi Avropa həmrəyliyini sübut etməli, keçmiş səhvlərdən nəticə çıxarmalı və qlobal lider olmaq üçün qətiyyət nümayiş etdirməlidir. Əks halda, bu böhran təkcə qışın sərt soyuğunu deyil, həm də Avropanın öz gələcəyinə laqeydliyinin nəticələrini simvolizə edəcək. Sual sadədir: Avropa liderliyi nümayiş etdirə biləcəkmi? Yoxsa yenə də zəifliklərinin əsiri olaraq qalacaq? Vaxt keçir, lakin səhv etmək lüksü artıq mövcud deyil.
Avropanın ya xilası, ya da tənəzzülü
2025-ci ilin qaz böhranı Avropanın enerji təhlükəsizliyindəki zəiflikləri və strateji səhvlərini bütün çılpaqlığı ilə üzə çıxardı. Bu böhran təkcə enerji resurslarının çatışmazlığı deyil, həm də Aİ daxilində parçalanmanın, milli maraqların üstünlük təşkil etməsinin və uzunmüddətli siyasət strategiyasının olmamasının təzahürüdür. Bu, Avropanın ya gələcəyinə doğru radikal addımlar atacağı, ya da öz səhvlərinin girovuna çevriləcəyi bir məqamdır.
Soyuq qışda baş verən bu böhran təsadüfi deyildi. Yanvar ayında qazın spot qiymətləri rekord həddə – bir meqavat-saat üçün 50 avroya çatdı. Bu, yalnız keçən ilin göstəricilərindən 30% yüksək deyildi, həm də milyonlarla Avropa vətəndaşı üçün istilik xərclərinin dözülməz səviyyəyə qalxması demək idi. Ev təsərrüfatları təzyiq altına düşdü, sənaye isə rəqabət qabiliyyətini itirməyə başladı. Enerji anbarlarındakı ehtiyatlar qışın ortasında 60%-dən aşağı düşdü və mart ayına qədər tam tükənmə təhlükəsi real bir qorxuya çevrildi.
Amma bu böhranın kökləri qazın qiymət artımında deyil, daha dərində, Avropanın onilliklər ərzində enerji siyasətində buraxdığı strateji səhvlərdədir. Maye təbii qaz (MTQ) terminallarının genişləndirilməsi kimi təşəbbüslər çox gecikdi, Ukrayna üzərindən keçən Rusiya qazının dayandırılması isə bu infrastrukturun çatışmazlığını daha da qabarıq şəkildə göstərdi. Alternativ marşrutlar, məsələn, Türkiyə üzərindən təchizat, hələ də məhdud imkanlara malikdir və böhranı tam həll edə bilmir. Avropa illər boyu öz iqlim məqsədlərinə güvənərək enerji təhlükəsizliyini arxa plana atdı və indi bu, dekarbonizasiya planlarının da alt-üst olması ilə nəticələnir.
MTQ uğrunda rəqabət Avropa üçün geosiyasi mübarizədə məğlubiyyət deməkdir. Çin, Hindistan və Yaponiya kimi ölkələr ekstremal hava şəraiti fonunda qaz alışlarını artırır və qiymətləri diktə edərək Avropa istehlakçılarını bazardan sıxışdırır. 2025-ci ilin yayı bu mübarizənin ən qızğın mərhələsi olacaq. Daha yüksək ödəmə qabiliyyətinə malik Asiya ölkələri ilə rəqabətdə Avropa resurs əldə etməkdə geridə qalır, bu isə yalnız enerji çatışmazlığı deyil, həm də qlobal mövqelərin itirilməsi deməkdir.
Bu böhran təkcə xarici rəqiblərin təzyiqi ilə bağlı deyil. Aİ daxilindəki siyasi ziddiyyətlər vəziyyəti daha da ağırlaşdırır. Slovakiya və Macarıstan kimi ölkələr ədalətli resurs bölgüsü tələb etsələr də, bu çağırış milli maraqların toqquşmasında eşidilməz qalır. Ənənəvi həmrəylik idealları artıq yalnız kağız üzərində qalıb.
Bu böhranın dərsləri Avropanın gələcəyi üçün həlledici ola bilər. Aİ enerji siyasətini yalnız kosmetik dəyişikliklərlə deyil, dərin struktur islahatları ilə yenidən formalaşdırmalıdır. İlk növbədə, külək, günəş enerjisi və hidrogen texnologiyaları kimi bərpa olunan mənbələrə böyük sərmayələr yatırılmalı, idxaldan asılılıq minimuma endirilməlidir. Bu, yalnız enerji təhlükəsizliyini deyil, həm də Avropanın qlobal arenadakı liderliyini təmin edəcək.
Bundan əlavə, MTQ terminalları genişləndirilməli, yeni boru kəmərləri tikilməli və enerji sistemləri arasında effektiv əlaqələr qurulmalıdır. İnfrastruktur yalnız qlobal rəqabət üçün deyil, həm də gələcəkdəki şoklara hazır olmaq üçün əsas rol oynayacaq.
Amma heç bir infrastruktur siyasi iradə olmadan nəticə verə bilməz. Aİ daxili siyasi parçalanmanı aradan qaldıraraq vahid strategiya qəbul etməlidir. Milli maraqlardan üstün olan kollektiv fəaliyyət yalnız enerji təhlükəsizliyini deyil, həm də Aİ-nin öz təməl ideallarını qoruyub saxlaya bilər.
2025-ci ilin qaz böhranı sadəcə keçici bir hadisə deyil; bu, tarixin açdığı bir qapıdır. Avropa ya bu qapıdan keçərək güclənəcək, ya da öz zəifliklərinin əsirinə çevriləcək. Sual təkcə enerji təhlükəsizliyində deyil, həm də Avropanın qlobal liderlik iddiasındadır. Hər bir gecikmə qitəni yalnız daha dərin bir böhrana yaxınlaşdıracaq, lakin cəsarətli addımlar bu çətinliyi sabitlik və yeniliklə dolu bir gələcəyə çevirə bilər. Avropa hələ ki, bir lider kimi hərəkət etmək fürsətinə malikdir. Bu fürsəti əldən buraxmaq isə yalnız tənəzzül demək olacaq.
2025-ci il qaz böhranı Avropa İttifaqını (Aİ) həmrəyliyin sınandığı kritik bir məqama gətirdi. Böhran yalnız enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı problemləri deyil, həm də Aİ-nin daxili ziddiyyətlərini və milli maraqların kollektiv qərarlardan üstün tutulduğunu üzə çıxardı. Slovakiya və Macarıstan kimi Mərkəzi Avropa ölkələri artan qaz xərcləri və təchizat çatışmazlığı ilə üzləşərək resursların ədalətli bölüşdürülməsini tələb edir, lakin iqtisadi imkanların və enerji asılılığının fərqli səviyyələri bu çağırışları kəskin şəkildə mürəkkəbləşdirir. Bu ziddiyyətlər həmrəyliyə olan inamı zəiflədir və Aİ-nin vahid siyasət yürütmək qabiliyyətini şübhə altına alır.
Enerji böhranını daha da kəskinləşdirən əsas səbəblərdən biri Avropanın infrastruktur çatışmazlığıdır. MTQ terminalları artıq yüklənib, boru kəmərləri isə tələb olunan həcmləri təmin edə bilmir. İnfrastrukturun genişləndirilməsi üçün tələb olunan vaxt və böyük sərmayələr böhran şəraitində mövcud deyil. Hər bir gecikmə günü Avropanın enerji təhlükəsizliyi uğrunda mübarizədə bir addım geri atması deməkdir. Hazırkı vəziyyət Aİ-nin gələcəkdə bu kimi böhranlara hazır olmadığını bir daha nümayiş etdirir.
Parçalanmış iradə: Avropa liderliyinin yoxluğu
Böhranın ən qorxunc tərəfi Aİ-nin siyasi iradəsinin iflic vəziyyətində olmasıdır. Milli maraqların üstün tutulması və daxili bürokratiya vahid qərarlar qəbul etməyə imkan vermir. Koordinasiyanın olmaması yalnız enerji siyasətindəki boşluqları artırmır, həm də iqlim məqsədlərinə çatmaq üçün illər ərzində görülən işləri təhlükə altına qoyur. Aİ-nin liderləri mübahisələrə qərq olmuş vəziyyətdə qlobal çağırışlara cavab vermək üçün bir yol tapa bilmir.
Bu böhran Avropa üçün yalnız bir xəbərdarlıq deyil, həm də bir seçim anıdır. Qitənin gələcəyi onun qətiyyətli və koordinasiyalı şəkildə hərəkət etmə qabiliyyətindən asılıdır. Təchizatların diversifikasiyası, infrastrukturun genişləndirilməsi və siyasi əməkdaşlıq qitəni fəlakətdən qurtaracaq əsas addımlardır.
Avropa Şimali Afrika, Yaxın Şərq və ABŞ kimi alternativ təchizatçılarla əlaqələrini gücləndirməli, eyni zamanda bərpa olunan enerji mənbələrinə – külək, günəş enerjisi və hidrogen texnologiyalarına – sərmayələri artırmalıdır. Bununla yanaşı, yeni MTQ terminalları və müasir boru kəmərlərinin tikintisi yalnız zərurət deyil, həyati əhəmiyyət daşıyır. İnfrastruktur yalnız bugünkü problemləri həll etməməli, gələcək şoklara qarşı dayanıqlı olmalıdır.
Ən əsası isə, Avropa siyasi parçalanmanı aradan qaldırmalı və vahid bir strategiya üzərində razılığa gəlməlidir. Milli maraqlardan üstün olan kollektiv fəaliyyət Aİ-nin yalnız enerji təhlükəsizliyini deyil, həm də qlobal liderlik mövqeyini bərpa etməyə imkan verəcək.
Yeni bir dövrün astanasında
2025-ci il qaz böhranı Avropa üçün sərt bir dərs oldu. Lakin bu, həm də prioritetləri yenidən nəzərdən keçirmək və gələcəyə doğru cəsarətli addımlar atmaq üçün bir fürsətdir. Avropa ya parçalanmanın qurbanına çevriləcək, ya da tarixdəki lider mövqeyini təsdiqləyəcək. Hər bir gecikmə onu fəlakətə daha da yaxınlaşdırır. Qətiyyət və həmrəylik isə qitəni sabitlik və inamla dolu yeni bir dövrə aparacaq.
Avropa sübut etməlidir ki, o, yalnız səhvlərindən dərs çıxarmağa deyil, həm də yeni reallıqlara uyğunlaşmağa qadirdir. Lider olmaq vaxtıdır – həm öz sakinləri, həm də qlobal miqyasda. Əks halda, bu böhran yalnız tarixin itirilmiş bir fürsəti olaraq yadda qalacaq.