Avropa Parlamenti Gürcüstanda keçirilən parlament seçkilərinin nəticələrini tanımamaq və yenidən səsvermə keçirməyə çağıran qətnamə qəbul etdi. Bu sənəd 444 deputat tərəfindən dəstəklənib, 72 nəfər əleyhinə səs verib, 82 nəfər isə bitərəf qalıb. Qətnamədə vurğulanır ki, seçki nəticələri kütləvi qanun pozuntuları ilə ciddi şəkildə kölgələnib və beynəlxalq ictimaiyyət bu nəticələri tanımamalıdır. Avropa Parlamenti seçkilərin müstəqil administrasiyanın nəzarəti altında daha təkmil seçki mühitində bir il ərzində yenidən keçirilməsini tövsiyə edib.
Qətnamənin əsas bəndlərindən biri Gürcüstan liderlərinə qarşı fərdi sanksiyaların tətbiqini təklif edib. Siyahıda baş nazir İrakli Kobaxidze, Tbilisi meri Kaxa Kaladze, parlamentin spikeri Şalva Papuaşvili və hakim partiya "Gürcü Arzusu"nun sədri İrakli Qaribaşvili yer alır. Bundan əlavə, siyasi işlər üzrə qərar çıxaran hakimlərin də sanksiya siyahısına salınması tövsiyə edilib. Deputatlar, həmçinin Gürcüstanın siyasi vəziyyətinin pisləşməsi və Rusiya ilə yaxınlaşmaya təsir etməkdə ittiham olunan oliqarx Bidzina İvanişviliyə qarşı sanksiyaların yenidən tətbiq olunmasını tələb ediblər.
Bundan başqa, Avropa Parlamenti Avropa Komissiyasına və Aİ Şurasına Gürcüstanla vizasız rejimin yenidən nəzərdən keçirilməsini və onun müvəqqəti dayandırılmasını tövsiyə edib. Avropa deputatlarının fikrincə, Gürcüstan hakimiyyətinin fəaliyyəti ölkəni daxili siyasi böhrana və demokratik tərəfdaşlarla beynəlxalq təcridə aparır.
Bu addıma cavab olaraq Gürcüstanın baş naziri İrakli Kobaxidze Avropa İttifaqı ilə danışıqların 2028-ci ilə qədər dayandırıldığını və Aİ-dən qrantların qəbul edilməsindən imtina etdiklərini bəyan edib. Bununla yanaşı, o, Gürcüstanın məqsədinin dəyişmədiyini və 2030-cu ilədək Aİ-yə üzv olmaq niyyətində olduğunu bildirib:
"Bizim borcumuz Gürcüstanı Avropa ailəsinin bir hissəsinə çevirməkdir. Lakin Aİ ilə münasibətlər yalnız qarşılıqlı əsasda qurulmalı və təzyiq vasitəsinə çevrilməməlidir", – deyə Kobaxidze qeyd edib.
Mərkəzi Seçki Komissiyasının məlumatına görə, hakim "Gürcü Arzusu" partiyası səslərin 53,93%-ni toplayıb. Parlamentə həmçinin dörd müxalifət partiyası keçib. Onların arasında "Dəyişikliklər Uğrunda Koalisiya" (11,03%) və "Vahidlik – Milli Hərəkat" (10,16%) da yer alır. Lakin müxalifət çoxsaylı qanun pozuntularına istinad edərək seçkilərin nəticələrini tanımaqdan imtina edib. ABŞ və Aİ də narahatlığını ifadə edərək inzibati resurslardan istifadənin, seçicilərin satın alınmasının və təhdidlərin araşdırılmasını tələb edib. ABŞ-ın dövlət katibi Antoni Blinken və Aİ-nin ali komissarı Jozep Borrell partiyalar üçün qeyri-bərabər şərtlərə və "xarici agentlər haqqında" yeni qanunun mənfi təsirinə ayrıca diqqət çəkiblər.
Beləliklə, Gürcüstandakı seçkilər həm ölkə daxilində, həm də Qərblə münasibətlərdə parçalanmaya səbəb olub. Gürcüstan hakimiyyəti ilə beynəlxalq ictimaiyyət arasında qarşıdurma siyasi gərginliyi artırır və ölkənin Avropaya inteqrasiyasını sual altına qoyur.
Dünən axşam saatlarında isə Gürcüstan parlamenti binasının qarşısında spontan mitinq başlayıb. Müxtəlif mənbələrin məlumatına görə, əvvəlcə Rustaveli prospektində və ona bitişik Azadlıq meydanında 2-3 min nəfər toplaşıb, lakin daha sonra nümayişçilərin sayı on minlərlə insanadək artıb. Newsgeorgia xəbər verir ki, etirazlar təkcə Tbilisidə deyil, digər şəhərlərdə də baş verib – Kutaisidə "Gürcü Arzusu" partiyasının ofislərinin qarşısındakı yollar bağlanıb, Batumi, Qori və Zuqdididə mitinqlər keçirilib. Etirazların səbəbi hakimiyyətin Gürcüstanın Avropa İttifaqına üzvlüklə bağlı danışıqlarını 2028-ci ilə qədər təxirə salmaq qərarı olub.
Gürcüstan DİN-in məlumatına görə, aksiyalar zamanı xırda xuliqanlıq və polisə tabe olmama səbəbindən 43 nəfər saxlanılıb. Həmçinin DİN-in 32 əməkdaşı xəsarət alıb, onlardan 13 nəfərə cərrahi yardım göstərilib, bir polis əməkdaşı isə hələ də xəstəxanadadır. Hadisələri işıqlandıran jurnalistlər də xəsarət alanlar arasında olub.
Gecə saatlarında Rustaveli prospektində yanğınlar törədilib, yol örtüyü və şəhər əmlakı, o cümlədən videomüşahidə kameraları və meriyanın avadanlıqları zədələnib. Etirazçılar polisə şüşə butulkalar və pirotexnika atıblar ki, bu da hüquq-mühafizə orqanlarını gözyaşardıcı qaz, tüstü bombaları və su şırnaqları tətbiq etməyə məcbur edib. Rustavi2 kanalının məlumatına görə, gecə saat 2-dən etibarən etirazçıların dağıdılmasına xüsusi təyinatlı qüvvələr cəlb edilib.
Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvili axşam saatlarında parlament binası qarşısındakı nümayişçilərə qoşulub. O, xüsusi təyinatlılara yaxınlaşaraq, kimin üçün xidmət etdiklərini soruşub, lakin cavab almayıb. Etirazlar səhərə qədər davam edib. Səhər saatlarında Rustaveli prospektində hərəkət bərpa olunub, bələdiyyə xidmətləri ərazinin təmizlənməsinə başlayıb.
29 noyabrdan etibarən Gürcüstan parlamentində "qırmızı təhlükəsizlik səviyyəsi" tətbiq edildi: bu qərar təhlükə səviyyəsinə uyğun olaraq parlament aparatının rəhbəri tərəfindən müəyyən edilən şəxslər istisna olmaqla, digər şəxslərin parlament binasına girişinə qadağa qoyur.
Etirazlarla bağlı açıqlama verən parlamentin ətraf mühit və təbii sərvətlərin mühafizəsi komitəsinin sədr müavini Vladimir Bojadze Gürcüstanın Aİ-yə inteqrasiya yolunda irəliləməyə davam etdiyini və etirazlara səbəb olmadığını bildirib. Buna baxmayaraq, mövcud vəziyyət ölkədə gərginliyin artmasına və vətəndaşlar arasında narazılığın çoxalmasına işarə edir.
Gürcü hökumətinin Aİ-yə üzvlük danışıqlarını 2028-ci ilə qədər başlatmamaq qərarı: geosiyasi kursda dönüş nöqtəsi
Baş nazir İrakli Kobaxidze tərəfindən elan edilən bu qərar həm Gürcüstanda, həm də beynəlxalq arenada güclü reaksiya doğurdu. Hakimiyyət bu addımı milli maraqların qorunması ilə əsaslandırsa da, müxalifət və bəzi ekspertlər bunu Avropa inteqrasiyası üzrə tarixi kursdan təhlükəli imtina kimi qiymətləndirir.
Aİ ilə danışıqlardan imtina: səbəblər, kontekst və mümkün nəticələr
Hakim "Gürcü Arzusu" partiyasının Avropa İttifaqına üzvlük danışıqlarını dayandırmaq və Avropa qrantlarını qəbul etməkdən imtina etmək qərarı son dövrlərdə Tbilisidə ən diqqətçəkən siyasi bəyanatlardan biri oldu. Partiyanın lideri İrakli Kobaxidze bu addımı xüsusi brifinqdə izah edərək, Brüsselin Avropa inteqrasiyası prosesini Gürcüstana siyasi təzyiq vasitəsi kimi təqdim etməyə çalışdığını bildirib.
"Avropa İttifaqına inteqrasiya sədəqə kimi təqdim edilməməlidir," – deyə Kobaxidze vurğulayıb. O, Gürcüstanın qədim xristian ölkəsi olaraq Avropaya yalnız inteqrasiya etməklə deyil, həm də onun mədəni zənginliyinə töhfə verməklə fərqlənə biləcəyini qeyd edib.
Bununla belə, bu addım Avropa Parlamentinin sərt qətnaməsi ilə üst-üstə düşməsi fonunda ziddiyyətli reaksiya doğurub. Qətnamədə 26 oktyabrda keçirilən parlament seçkilərinin nəticələrinin tanınmaması və beynəlxalq müşahidə altında yenidən seçkilərin keçirilməsi tövsiyə edilib. Bundan başqa, Gürcüstan rəsmilərinə qarşı sanksiyaların tətbiqi və vətəndaşlar üçün vizasız rejimin yenidən nəzərdən keçirilməsi təklif edilib.
İmtinanın səbəbləri: suverenliyin müdafiəsi, yoxsa təzyiqə qarşı etiraz?
Rəsmi açıqlamalarda Gürcüstan hakimiyyəti bu qərarı bir neçə əsas amillə izah edib:
- Xarici müdaxiləyə qarşı etiraz. Gürcüstan hakimiyyəti Avropa Parlamentinin qətnaməsini və Brüsselin təzyiqini ölkənin suverenliyinə təhdid kimi qiymətləndirir. Seçkilərin yenidən nəzərdən keçirilməsi tələbləri, sanksiya təhdidləri və vizasız rejimlə bağlı müzakirələr Tbilisidə daxili işlərə qəbuledilməz müdaxilə kimi qəbul olunur.
- Bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq istəyi. Kobaxidze xüsusilə vurğulayıb ki, Gürcüstan itaət obyekti olmaq niyyətində deyil. Onun sözlərinə görə, ölkə Avropa ilə ultimatum və iqtisadi təzyiq vasitəsilə deyil, qarşılıqlı hörmət əsasında dialoq aparmağa çalışır.
- Maliyyə asılılığının azaldılması. Avropa qrantlarından imtina iqtisadi müstəqilliyin gücləndirilməsi və digər dövlətlərlə əməkdaşlığın inkişafı istiqamətində siqnal kimi qiymətləndirilir.
Avropa Parlamentinin qətnaməsi və Tbilisi üçün çağırışlar
Gürcüstan hakimiyyətinin bəyanatı Avropa Parlamentinin aşağıdakı həssas məqamları ehtiva edən qətnaməsinin qəbul edilməsi fonunda səsləndi:
- Seçkilərin nəticələrinin tanınmaması. Avropa Parlamenti 26 oktyabr seçkilərinin legitimliyini şübhə altına alaraq, Gürcüstan hökumətinin beynəlxalq nüfuzuna zərbə vurdu.
- Sanksiya tövsiyələri. Brüssel yüksək vəzifəli Gürcüstan rəsmilərinə qarşı sanksiyaların tətbiqini nəzərdən keçirməyi təklif edib ki, bu da ikitərəfli münasibətlərə mənfi təsir göstərə bilər.
- Vizasız rejim təhlükə altında. Aİ ilə vizasız rejimin yenidən nəzərdən keçirilməsi Gürcüstan vətəndaşları üçün ciddi təhdid yaradır, çünki onlar Avropa üzrə sərbəst hərəkət imkanı əldə ediblər.
Tbilisinin bu tədbirlərə reaksiyası birmənalı oldu: hakimiyyət xarici diktatın qəbuledilməz olduğunu bəyan etdi və Avropa inteqrasiyasının siyasi təzyiq yolu ilə deyil, qarşılıqlı hörmət prinsipi əsasında baş verməli olduğunu bildirdi.
Təcridin dərinləşməsi, yoxsa yeni müttəfiqlərin axtarışı?
Avropa İttifaqı ilə danışıqlardan və qrantlardan imtina, eləcə də Aİ-yə qarşı sərt bəyanatlar Gürcüstanın Brüssel ilə münasibətlərini kəskinləşdirir. Bu addımın mümkün nəticələri aşağıdakılardır:
- Siyasi böhranın dərinləşməsi. Vizasız rejimin yenidən nəzərdən keçirilməsi təklifi, xüsusilə Avropa imtiyazlarından fəal şəkildə istifadə edən gənclər və biznes nümayəndələri arasında ictimai narazılıq yarada bilər.
- Beynəlxalq təcrid. Gürcüstan rəsmilərinə qarşı sanksiyaların tətbiqi yalnız Aİ ilə münasibətlərə deyil, həm də ölkənin beynəlxalq arenadakı mövqeyinə zərbə vura bilər.
- Xarici siyasət kursunun dəyişməsi. Avropa qrantlarından imtina qərarı, Gürcüstanın Çin, Türkiyə və ya Rusiya kimi digər qlobal oyunçularla daha sıx əməkdaşlıq etməyə çalışdığını göstərə bilər ki, bu da xarici siyasətdə tarazlığın dəyişməsinə gətirib çıxara bilər.
Hakim "Gürcü Arzusu" partiyasının Aİ ilə danışıqları dayandırmaq və qrantlardan imtina etmək qərarı yalnız Brüsselə meydan oxumaq deyil, həm də artan təzyiq fonunda Gürcüstanın müstəqilliyini gücləndirmək istəyinin siqnalıdır. Lakin bu addım iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi və Avropa ilə münasibətlərin gərginləşməsi kimi ciddi risklər daşıyır.
Məzkur demarş Gürcüstanın xarici siyasətində yeni bir kursun başlanğıcı olacaq, yoxsa Aİ-ni Tbilisi ilə münasibətləri yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur edəcək - bunu zaman göstərəcək. Aydın olan budur ki, Gürcüstanın siyasi landşaftı ciddi dəyişikliklər mərhələsinə daxil olur və bu dəyişikliklərin nəticələri təkcə ölkəyə deyil, bütün regiona təsir göstərəcək.
Siyasi səbəblər və konstitusiya məhdudiyyətləri
Tbilisinin qərarı bir çoxları tərəfindən Aİ-nin artan təzyiqi fonunda qabaqlayıcı addım kimi qiymətləndirilir. Fəqət 2028-ci ilə qədər danışıqlardan imtina, əslində, məcburi addımdır. Gürcüstan Konstitusiyasının 78-ci maddəsinə görə, dövlət institutları "ölkənin Aİ və NATO-ya üzv olması üçün mümkün olan hər şeyi etməlidir."
Avroatlantik kursa formal bağlılığa baxmayaraq, hakim dairələrdə üzvlük perspektivlərinə dair skeptisizm artır. Parlamentin spikeri Şalva Papuaşvili "Rustavi-2" telekanalına müsahibəsində bildirib ki, Aİ-yə üzvlük bir sıra ölkələrlə, o cümlədən Rusiya ilə vizaların tətbiq edilməsini tələb edəcək. Halbuki Rusiyadan gələn turistlər Gürcüstan iqtisadiyyatına hər il 4-4,5 milyard dollar gəlir gətirir. Bundan əlavə, üzvlük azad ticarət sazişlərinin yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir ki, bu da, xüsusən, məhsulların, o cümlədən Gürcüstan şərabının təxminən 70%-nin ixrac edildiyi Rusiya ilə ticarətə ciddi zərbə vura bilər.
İqtisadi risklər və hakimiyyətin praqmatizmi
Gürcüstanın iqtisadi asılılığı xarici siyasət kursunun formalaşmasında həlledici rol oynamağa davam edir. Turizm və kənd təsərrüfatı məhsullarının, xüsusilə şərabın ixracı ölkənin gəlirlərinin əhəmiyyətli hissəsini təmin edir. Gürcüstan hakimiyyəti Aİ-yə inteqrasiyanın Rusiya ilə əlaqələrin ciddi şəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb etdiyini anlayır ki, bu da bir sıra strateji sahələr üçün ağır nəticələrə səbəb ola bilər.
İqtisadi risklər:
- Ticarət əlaqələrinin pozulması. Avropa vektorunun seçilməsi Rusiyaya qarşı sanksiyaların tətbiqini tələb edə bilər ki, bu da Gürcüstan-Rusiya ticarət dövriyyəsinə mənfi təsir göstərə bilər. Hazırda Gürcüstanın şərab və mineral sular ixracının təxminən 60%-i Rusiyaya yönəldilir.
- Turizmin tənəzzülü. Rusiya turistləri Gürcüstanda turist axınının əsas hissəsini təşkil edir və ölkəyə hər il milyardlarla dollar gəlir gətirir. Bu iqtisadi əlaqələrdən imtina büdcəni sarsıdaraq, əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətini pisləşdirə bilər.
Praqmatizm strategiya kimi
Xarici işlər naziri Maka Boçorişvili qeyd edib ki, "Gürcüstan Aİ-yə üzv olmağa hazır olmadığı kimi, Aİ də Gürcüstanı qəbul etməyə hazır deyil." Bu bəyanat hökumətin Avropa inteqrasiyası prosesinin yalnız siyasi və institusional dəyişikliklərlə deyil, həm də ciddi iqtisadi risklərlə bağlı olduğunu dərk etdiyini göstərir.
Gürcüstan xarici siyasətində şərq və qərb istiqamətləri arasında tarazlığı qorumağa çalışır. Hakimiyyət Avropa inteqrasiyası hədəflərinə baxmayaraq, Rusiyaya qarşı sanksiyalar məsələsində neytral mövqeyini qoruyur və Moskva ilə iqtisadi əlaqələri pisləşdirə biləcək addımlardan çəkinir. Bu ehtiyatlı yanaşma Gürcüstanın iqtisadi və siyasi sabitliyini qorumağa yönəlib.
Bununla belə, Avropa İttifaqının siyasi və iqtisadi gözləntiləri Gürcüstanın Aİ-yə yaxınlaşmasında yeni maneələr yaradır. Brüssel dərin islahatların aparılmasını və Gürcüstanın anti-Rusiya siyasətinə daha fəal qoşulmasını tələb edir ki, bu da ölkənin daxili maraqlarına uyğun gəlmir.
Sözügedən səbəbdən iqtisadi risklər və Gürcüstan hakimiyyətinin siyasi praqmatizmi Avropa strukturlarına fəal inteqrasiyanı ləngidən əsas amillərə çevrilib. Hazırkı mərhələdə Tbilisi üçün iqtisadi sabitliyin qorunması elan olunmuş Avropa ambisiyalarına baxmayaraq, prioritet hesab olunur.
Müxalifət: Qərbdən göstərişlər və təlimatlar alınıb
Müxalif qüvvələr, əksinə, Gürcüstan hökumətinin Aİ ilə danışıqlardan imtinasını ölkənin Rusiyaya doğru yönəldilməsi cəhdi kimi qiymətləndirir. Keçmiş müdafiə naziri və "Vahid Milli Hərəkat" partiyasının lideri Georgi Baramidze bu qərarı "tarixi xəyanət" adlandıraraq vətəndaşları küçələrə çıxmağa çağırıb. Onun fikrincə, Avropa inteqrasiyasından imtina yalnız iqtisadi sabitliyə deyil, həm də Gürcüstan dövlətinin tarixi identikliyinə təhlükə yaradır.
Bu ittihamlar ölkə daxilində gərginliyi artırır və kütləvi etirazlar üçün zəmin yaradır. Müxalifət hökumətin hərəkətlərində iqtisadi praqmatizm arqumentlərindən istifadə edərək avtoritar idarəetmə modelini gücləndirmək cəhdi görür.
Gürcüstan Şərq və Qərb arasında balans axtarışında
Aİ ilə danışıqlardan imtina qərarı Gürcüstanın qlobal geosiyasi təlatümlər şəraitində manevr azadlığını qorumaq istəyini göstərir. Lakin belə bir yanaşma ciddi risklər daşıyır. Avropa ilə siyasi təcrid Qərb tərəfdaşlarının inamını zəiflədə və ölkənin davamlı inkişafı üçün vacib olan investisiya axınlarını məhdudlaşdıra bilər.
Digər tərəfdən, Rusiyaya iqtisadi və mədəni yaxınlıq Gürcüstanın siyasi reallığında mühüm rol oynamaqda davam edir. Şərq və Qərb arasında balansı qorumaq, xüsusilə əsas geosiyasi oyunçular arasında artan qarşıdurma fonunda, Tbilisi üçün getdikcə çətinləşir.
Aİ ilə danışıqlardan 2028-ci ilə qədər imtina təkcə praqmatik bir addım deyil, həm də Brüssellə münasibətlərin prinsiplərini yenidən nəzərdən keçirmək cəhdidir. Gürcüstan, münasibətlərin soyuması bahasına belə, öz maraqlarını qorumağa hazır olduğunu nümayiş etdirir.
İndiki kursun davam etdirilməsi Gürcüstan rəhbərliyindən daha çox siyasi çeviklik və iqtisadi dayanıqlıq tələb edir. Əsas sual isə budur: Gürcüstan Avropa ilə Rusiya arasında keçid nöqtəsində öz mövqeyini qoruyub saxlaya biləcəkmi və bunu edərkən tərəfdaşlarının etimadını və ölkədaxili sabitliyi itirməyəcəkmi?
İstənilən halda bəlli olan bir məqam var: kollektiv Qərb bütün vasitələrdən və metodlardan istifadə edərək Gürcüstanda daha bir “rəngli inqilab” ssenarisini gerçəkləşdirmək niyyətindədir…